"ΤΡΙΚΑΛΑ ...Τότε και Τώρα..." του Δημήτρη Τσιγάρα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

    

Η περιπλάνηση στις σελίδες του συλλεκτικού εντύπου, που κρατάτε στα χέρια σας, είναι ένα ταξίδι στο κοντινό και πιο μακρινό χθες μέσα από αποτυπώσεις παραστάσεων, με σκίτσα, από την περιοχή των Τρικάλων.

    Η θεματική αυτή ενότητα από την πολύ μεγάλη συλλογή μου, αφορά εικόνες οικίες και γνώριμες, που η κάθε μία αποτελεί μια ξεχωριστή αφήγηση. Όλες μαζί είναι ένα ζωγραφικό σώμα με δύναμη και γοητεία, ικανό να μας ταξιδέψει και να μας κάνει να αναλογιστούμε το χθες, το σήμερα και το αύριο.

  Έργα απλά, φιλοτεχνημένα με πενάκι σε λευκό χαρτί, ασπρόμαυρες απεικονίσεις.

     Η ασπρόμαυρη εικόνα προσφέρει άπειρα χρώματα, μειώνει τη σημασία και τις διαφορές των αντικειμένων, ενισχύοντας τη βαρύτητα της καλλιτεχνικής γλώσσας. Βοηθάει στον υπαινιγμό του βάθους και δίνει ταυτόχρονα τη χαρά του στιγμιαίου, που έχει το σκίτσο, και της τρισδιάστατης πλαστικότητας των όγκων, που έχει η γλυπτική.

   Τα θέματα είναι όλα εμμονές του βλέμματος που διεγείρουν τη μνήμη, επικαλούνται αναμνήσεις, εξιστορούν και μεταδίδουν γνώση.

     Βεβαίως, αυτά τα έργα δεν φιλοδοξούν να φέρουν την επανάσταση στην τέχνη, όμως αιχμαλωτίζουν τις ήσυχες και γαλήνιες μέρες μιας εποχής και μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, της περιοχής, των Τρικάλων.

    Καλή περιδιάβαση στα Τρίκαλα, του τότε και του τώρα…

                                                                         Δημήτρης Τσιγάρας

Εικαστικά   Οράματα

Οι ζωγραφιές αυτές είναι η οπτική μαρτυρία μιας εποχής που έφυγε ή φεύγει ανεπιστρεπτί, αλλά αφήνει πίσω της ένα νοσταλγικό άρωμα και μια γοητευτική ανάμνηση των περασμένων.  Είναι επίσης ένα γλυκό ξάφνιασμα για τις σημερινές ανύποπτες ομορφιές που υπάρχουν γύρω μας τις ζούμε καθημερινά, αλλά δεν τις παρατηρήσαμε ίσως με την ανάλογη οπτική γωνία και καλλιτεχνική ματιά.

ΤΟ ΦΡΟYΡΙΟ

    

Το φρούριο των Τρικάλων με τον πύργο και το ρολόι του δεσπόζει επιβλητικό για αιώνες τώρα πάνω από την πόλη και είναι το στολίδι της.

       Αποτελεί πόλο έλξης για τους επισκέπτες, έχει καταπληκτική θέα προς την πόλη και τη γύρω περιοχή και είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς της πόλης.

      Περιφρονώντας το χρόνο και τις φθορές κρατάει ζωντανό το παρελθόν και η ύπαρξή του μας παραπέμπει σε άλλες εποχές.

    Χτίστηκε πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης τον 6ο αιώνα, στα χρόνια του Ιουστινιανού και επισκευάστηκε πολλές φορές κατά την διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του.

     Παλαιότερα το ονόμαζαν (κάστρο ή παλιό καστέλι).

     Το κάστρο αυτό αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ασφαλείας για την αρχική ανάπτυξη του οικισμού στις πλαγιές και τους πρόποδές του.

    Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρχε ένα παλιό τούρκικο ρολόι το οποίο είχε κατασκευαστεί το 1648 και λειτουργούσε μέχρι το 1881.

    Το 1936 στην θέση του τούρκικου ρολογιού αναγέρθηκε ένα άλλο ρολόι σε ένα πύργο πιο ψηλό και πιο εντυπωσιακό. Στον τριώροφο λιθόκτιστο πύργο με βάση τετραγωνικής κάτοψης υπάρχουν τρία επίπεδα εκ των οποίων διαδοχικά προς επάνω στενεύουν δημιουργώντας περιμετρικά βεράντες, οι οποίες περιστοιχίζονται από φρουριακά τείχη (πολεμίστρες).  Πλευρικά υπάρχουν σε τριάδες παράθυρα με συμπαγή τούβλα να διακοσμούν τα τοξωτά υπέρθυρά τους. Το ρολόι βρίσκεται στο τελευταίο επάνω επίπεδο και είναι εμφανές και από τις τέσσερις πλευρές του πύργου.

    Ο πανύψηλος αυτός πύργος με το όμορφο ρολόι και τη δεσπόζουσα θέση αποτελεί μάρτυρα του παρελθόντος και είναι ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της ιστορίας της πόλης των Τρικάλων. Είναι ορατός από παντού και είναι το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλης.

     Είναι το σήμα κατατεθέν για την πόλη των Τρικάλων.

 Άποψη του πύργου με το ρολόι στο κάστρο των Τρικάλων,το οποίο σήμερα αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης.

Ο πύργος του παλιού τούρκικου ρολογιού στο κάστρο της πόλεως των Τρικάλων. Εικόνα εμπνευσμένη από παλιά φωτογραφία.

Άποψη του φρουρίου κατά τη δεκαετία του 1930. Εικόνα εμπνευσμένη από παλιά φωτογραφία του Τάκη Τλούπα.

ΤΟ ΒΑΡΟΥΣΙ

    Κάτω από το κάστρο στη Β.Α. πλευρά της πόλης, στις νότιες και μεσημβρινές κατωφέρειες των δύο λόφων, του φρουρίου και του προφήτη Ηλία βρίσκεται το Βαρούσι.

   Το Βαρούσι αποτελεί την παλαιότερη συνοικία των Τρικάλων με ιδιόμορφη αρχιτεκτονική και πλακόστρωτα δρομάκια.

    Είναι η γειτονιά που συνδέει την πόλη των Τρικάλων με την ιστορία της.

    Η λέξη "Βαρούσι", σημαίνει "προάστιο" ή "συνοικία εκτός κάστρου".

  Η ιδιόμορφη αρχιτεκτονική και τα στενά σοκάκια του Βαρουσίου που ελίσσονται ανάμεσα στα αρχοντόσπιτα και μερικές φορές οδηγούν σε αδιέξοδα, είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της γειτονιάς. Γιατί το Βαρούσι χτίστηκε ακολουθώντας ελεύθερα τη μορφολογία του εδάφους και τις επιταγές της κοινωνικής ζωής της εποχής, χωρίς να νοιάζεται για προκαθορισμένους πολεοδομικούς κανόνες.

    Η μορφή των δρόμων και η έλλειψη χώρου είναι οι λόγοι που δημιούργησαν το πιο σημαντικό γνώρισμα της μορφολογίας του: το "σαχνισί", τη σκεπαστή προεξοχή δωματίων του ορόφου, που συχνά είχε τριγωνική μορφή και στηρίζονταν σε ξύλινα δοκαράκια.

    Τα αρχοντόσπιτα στη συνοικία "Βαρούσι" των Τρικάλων ανήκουν στον τύπο της βορειοελλαδίτικης κατοικίας, όπως διαδόθηκε στα Βαλκάνια το 19ο αιώνα.

  Τα σπίτια είναι διόρωφα, με πέτρινο ισόγειο και όροφο χτισμένο από μπαγδατί. Ο όροφος των σπιτιών προεξέχει, δημιουργώντας τα σαχνισιά. Σκεπάζονται από χαμηλή ξύλινη στέγη με βυζαντινά κεραμίδια.

    Οι αυλές πάντοτε περικλείονται από ψηλούς μαντρότοιχους και το ισόγειο των σπιτιών δεν έχει ανοίγματα για λόγους ασφαλείας.

    Τα σπίτια είναι συνήθως τοποθετημένα προς την πλευρά του δρόμου και σπανιότερα βρίσκεται η αυλή στην πρόσοψη και το σπίτι στο βάθος. Συχνά όμως τα οικόπεδα είναι διαμπερή, κι έτσι στον ένα δρόμο βλέπει το σπίτι και στον άλλο η αυλή του.

   Το Βαρούσι Τρικάλων κουβαλάει τα σημάδια του χρόνου με αξιοπρέπεια.  Σημάδια που δεν κατάφεραν να στερήσουν το παραμικρό από την ομορφιά της και τη γοητεία της.

    Η επίσκεψη στην παραδοσιακή συνοικία αποσπά τον θαυμασμό όλων για την φυσιογνωμία, τον ρυθμό και την αισθητική αρχοντιά που διακατέχει τον χώρο.

Καλλιτεχνική άποψη του ρολογιού από το στενάκι Δίκου, του Βαρουσιού.

Το αρχοντικό του "Κυρνάσιου" (σημερινού ιδιοκτήτη, Μάντζαρη) στην οδό Αγίων Αναργύρων, με φόντο το ρολόι.

ο αρχοντικό του Γιαννουσόπουλου (σημερινού ιδιοκτήτη, Λάππα) στη συμβολή των οδών Παπαθανασίου και Παύλου Μελά.

Ο ΛΗΘΑΙΟΣ ΜΕ ΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΟΥ

     Την πόλη των Τρικάλων τη διασχίζει και την προσδίδει ταυτόχρονα ιδιαίτερη ομορφιά ο ποταμός Ληθαίος.

    Ο Ληθαίος ποταμός, σύμφωνα με την μυθολογία θεωρείται γιος της Λήθης και στις όχθες του, κατά τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα γεννήθηκε ο Ασκληπιός, ο πατέρας της Ιατρικής.

    Τα Τρίκαλα χρωστούν πολλά από την ομορφιά τους στο γραφικό τους ποτάμι.  Η φύση δώρισε στην πόλη των Τρικάλων ένα όμορφο ποτάμι που φιδοσέρνεται και τη διασχίζει από τη μία άκρη στην άλλη.

    Οι δύο όχθες του συνδέονται με πολλά γεφύρια.

  Στο πέρασμα των αιώνων κατασκευάστηκαν, γκρεμίστηκαν και ξανακατασκευάστηκαν πάλι ξύλινα, πέτρινα, μεταλλικά και τσιμεντένια γεφύρια.

    Σήμερα από όλες τις γέφυρες ξεχωρίζει η όμορφη σιδερένια γέφυρα,  που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, δίπλα από την κεντρική πλατεία.

    Η κεντρική γέφυρα των Τρικάλων κατασκευάστηκε το 1886 από τη γαλλική εταιρία η οποία κατασκεύασε και το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλεως. Έχει μήκος 31μ. και ύψος 6,30μ.

    Το 1941 οι υποχωρούντες Άγγλοι στην προσπάθειά τους να επιβραδύνουν την προέλαση των Γερμανών και να διευκολύνουν την υποχώρησή τους, ανατίναξαν τις όμορφες γέφυρες του Ληθαίου.

    Επιχείρησαν να ανατινάξουν και την κεντρική σιδερένια γέφυρα αλλά ευτυχώς απέτυχαν. Έτσι από τύχη διασώθηκε η όμορφη κεντρική γέφυρα.

     Ακριβώς απέναντι από την κεντρική όπου παλαιότερα υπήρχε μια θολωτή πέτρινη γέφυρα, κατασκευάστηκε η γέφυρα του Ασκληπιού, στην οποία έχει στηθεί και ανδριάντας του.  Ο καταρράκτης που χύνεται μπροστά από τη βάση του αγάλματος δημιουργεί ένα ανεπανάληπτο θέαμα, ειδικά το βράδυ που οι όχθες του Ληθαίου είναι φωτισμένες.

    Άλλα γεφύρια που συνδέανε την πόλη ήταν:

Η Γέφυρα της Μαρούγκενας, η Γέφυρα του Αγίου Κων/νου, η Γέφυρα του Τρικαίογλου, η Γέφυρα του Αγίου Στεφάνου, η Γέφυρα της Γούρνας ή Παππά, η Γέφυρα του Πήχτου κ.α.

Οι περίτεχνες γέφυρες, τα στολίδια του Ληθαίου. Η κεντρική γέφυρα των Τρικάλων η οποία κατασκευάστηκε το 1896 και η νεότερη γέφυρα του Ασκληπιού.

Οι καταρράκτες που χύνονται, ο ένας μπροστά από τη βάση του αγάλματος του Ασκληπιού και ο άλλος ενδιάμεσα από τις δύο γέφυρες, δημιουργούν ένα ανεπανάληπτο θέαμα, ειδικά το βράδυ που οι όχθες του Ληθαίου είναι φωτισμένες.

 Η κεντρική γέφυρα στις αρχές του 1900.

Η ΠΑΛΙΑ ΑΓOΡΑ (Τα Χασάπικα)

     Η παλιά λαϊκή αγορά ή τα "Χασάπικα" όπως την έλεγαν πολλοί Τρικαλινοί υπήρξε για πολλά χρόνια το κέντρο της οικονομικής ζωής της πόλης των Τρικάλων. Βρίσκονταν ακριβώς στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το κτίριο που στεγάζει τις υπηρεσίες της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Τρικάλων.

     Κατασκευάστηκε το 1890 επί δημάρχου Γεωργίου Κανούτα πάνω σε σχέδια του μηχανικού Μένανδρου Ποτεσσάριου.

   Υπήρξε μια από τις ομορφότερες λαϊκές αγορές στην Ελλάδα και το πιο χαρακτηριστικό και εντυπωσιακό κτίσμα της εποχής εκείνης στην πόλη των Τρικάλων.

    Ήταν ένα πέτρινο νεοκλασικό κτίσμα με ανατολίτικη φυσιογνωμία.

    Είχε τέσσερις θολωτές εισόδους και στο εσωτερικό υπήρχαν 68 καταστήματα με διάφορες δραστηριότητες, όπως, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, μανάβικα, καφενεία, ουζοπωλεία, πατσατζίδικα, κουρεία κλπ.

  Εξωτερικά σύχναζαν διάφοροι υπαίθριοι μικροπωλητές και πλανόδιοι επαγγελματίες όπως τσαγκάρηδες, ομπρελάδες, σαλεπιτζήδες, λούστροι, κοκορετσάδες κλπ.

  Στο κέντρο εσωτερικά υπήρχε μια γραφική τουλούμπα, με άφθονο και δροσερό νερό όπου χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της αγοράς. Κυρίως όμως χρησιμοποιούνταν για το πλύσιμο και τον καθαρισμό του χώρου από τους σφαγείς που έσφαζαν τα ζώα τους.

    Δυστυχώς όμως, με μια βεβιασμένη και απερίσκεπτη απόφαση της Δημοτικής αρχής, του Δήμου Τρικκαίων, το 1969, αποφασίστηκε η κατεδάφισή της για να ανεγερθεί στη θέση της ένα πολυώροφο κτίριο και να αφανιστεί ένα κομμάτι από την ιστορία της πόλης μας..

      Γεγονός πάντως είναι ότι η παλιά Αγορά, μέσα στη διαχρονικότητά της από τότε που κτίστηκε μέχρι τότε που κατεδαφίστηκε αλλά και σήμερα που δεν υπάρχει πια, εξακολουθεί να γοητεύει να συγκινεί και να αποσπά το θαυμασμό των Τρικαλινών.

Η παλιά λαϊκή αγορά (τα χασάπικα) κτίστηκε το 1890 επί δημάρχου Γεωργίου Κανούτα σε σχέδια του μηχανικού Μέναδρου Ποτεσάριου. Εικόνα εμπνευσμένη από παλιά φωτογραφία του 1927. Αρχείο Μαρούλας Κλιάφα.

Η παλιά λαϊκή αγορά (τα χασάπικα) των Τρικάλων. Η πρόσοψη της πύλης από την οδό Λαρίσης . Εικόνα εμπνευσμένη από φωτογραφία του 1967, του Τάκη Τρίκκα.

Ο εσωτερικός χώρος της παλιάς λαϊκής αγοράς (τα χασάπικα) με την τουλούμπα στο κέντρο, το 1965. Εμπνευσμένη από φωτογραφία του Γ. Μανωλάκη.

ΤΟ ΚΟΥΡΣΟΥΜ ΤΖΑΜΙ

Το Κουρσούμ Τζαμί είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την πόλη των Τρικάλων και αποτελεί και αυτό ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πόλης.

   Το πανέμορφο δημιούργημα της ανατολικής αρχιτεκτονικής σχεδίασε ο ελληνικής καταγωγής αρχιτέκτονας, Σινάν πασά, το 1570.

     Ο Σινάν πασά γεννήθηκε στην Καισαρεία από χριστιανούς γονείς το 1490 και πέθανε το 1588. Κατασκεύασε πολλά αρχιτεκτονικά έργα, όπως, την γέφυρα Αθύρα (Τσεκμετζέ), το Σουλεϊμάν τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, το τζαμί του Σουλτάν Σελίμ της Αδριανουπόλεως, το τζαμί του Λουλέ Μπουργάς, το Κουρσουλού τζαμί της Καισαρείας κλπ.

   Το Κουρσούμ τζαμί είναι το μοναδικό έργο στην Ελλάδα του περίφημου αρχιτέκτονα.

     Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του ανατολίτικου μνημείου είναι ο ωραίος και μεγαλοπρεπής του θόλος. Ο Βυζαντινός, ημισφαιρικός θόλος του Κουρσούμ Τζαμιού είναι 18μ., υψώνεται 22,50μ. και στηρίζεται σε τέσσερις πετροπλινθόχτιστες αψίδες. Είναι μολυβδοσκέπαστο "κουρσούν καπλαμίς" γι΄ αυτό και ονομάστηκε Κουρσούμ Τζαμί. Έχει έκταση 360 τ.μ., το άνοιγμα της βάσης του έχει διάμετρο 19 περίπου μέτρα, η δε κορυφή του απέχει από το έδαφος πάνω από 26 μέτρα.

    Είναι κτισμένο με ειδικά ελαφρά τούβλα, λεπτότερα από τα συνηθισμένα, αλλά πολύ μακρύτερα και πλατύτερα αυτών, και με μάρμαρα που μετέφεραν από το λατομείο Χασάν Μπαλί της Λάρισας.

      Αποτελείται από μια τεράστια αίθουσα προσευχής που μπροστά της έχει μια στοά (ρεβάκ)  με ύψος δαπέδου της 0,80μ. πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Δυτικά υπάρχει μια σειρά παραθύρων, ενώ προς τις άλλες πλευρές ανά τρεις όμοιες. Εσωτερικά και στο δυτικό τοίχο, σε ύψος 3μ. υπάρχει ο γυναικωνίτης όπου ανέβαιναν οι ευσεβείς μουσουλμάνες από δυο στριφτές σκάλες.

     Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου και σε απόσταση 13.20 μ. υπάρχει το μαυσωλείο της οικογένειας του κτήτορα, τάφος οχταγωνικού σχήματος (τουρμπιές) με μολυβένιο κι αυτό θόλο.

    Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το Κουρσούμ τζαμί ανακατασκευάστηκε από τα ερείπιά του, κατά τα έτη 1992 - 1996 από το Δήμο Τρικκαίων, με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι προστατευόμενο έργο της UNESCO.

Το Κουρσούμ Τζαμί των Τρικάλων το 2008

Άποψη από τη γειτονιά του Κουρσούμ Τζαμί των Τρικάλων το 2008.

Το Κουρσούμ Τζαμί και η παλιά πέτρινη τοξωτή γέφυρα επί του Ληθαίου ποταμού. Εικόνα εμπνευσμένη από παλιά φωτογραφία Καρτ ποστάλ του 1917.

Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ

  

Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος, μπαίνει σε ενέργεια το σχέδιο που οραματίστηκε ο Χαρίλαος Τρικούπης και αρχίζει η κατασκευή του Θεσσαλικού σιδηρόδρομου.

    Ο σιδηρόδρομος στοχεύει να βγάλει τη Θεσσαλία από την απομόνωσή της και να δώσει στους κατοίκους της την ευκαιρία να αναπτύξουν την οικονομία της η οποία, κατά τα πρώτα χρόνια της προσάρτησης, κάθε άλλο παρά ανθηρή ήταν.

    Ο Σιδηροδρομικός σταθμός των Τρικάλων κατασκευάστηκε το 1886 από γαλλική κατασκευαστική εταιρεία του δικτύου των σιδηροδρόμων.

    Από την ημέρα της αρχικής κατασκευής του Θεσσαλικού σιδηρόδρομου, μέχρι και σήμερα, συνεχίζεται, με διάφορες μεταπτώσεις η λειτουργία του, εξυπηρετώντας τους επισκέπτες, τους κατοίκους και γενικά το επιβατικό κοινό της Θεσσαλικής περιφέρειας.

    Το 1980 άρχισαν τα έργα διαπλάτυνσης της γραμμής Παλαιοφάρσαλου - Τρικάλων - Καλαμπάκας και το δίκτυο βελτιώθηκε σημαντικά αποκτώντας νέα σύγχρονη σιδηροδρομική γραμμή.

   Το 2001 ολοκληρώνεται η διαπλάτυνση της γραμμής Παλαιοφάρσαλου - Τρικάλων - Καλαμπάκας για αμαξοστοιχίες intercity και αναπαλαιώνεται το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού.

     Σήμερα το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού που βρίσκεται στο τέρμα της οδού Ασκληπιού αποτελεί πραγματικό κόσμημα και αρχιτεκτονικό μνημείο για την πόλη των Τρικάλων.

     Όμως παρόλα αυτά στον τόπο μας οι σιδηροδρομικές μεταφορές δεν έλαβαν ποτέ τη θέση που τους αξίζει. Οι πολιτικές επιλογές της χώρας μας πριμοδότησαν υπερβολικά το αυτοκίνητο και τα "αμιγώς" οδικά έργα, με αποτέλεσμα το Σιδηροδρομικό δίκτυο να αφεθεί και ουσιαστικά να μαραζώσει, να συρρικνωθεί και να υποβαθμιστεί από πλευράς υποδομής και υπηρεσιών.

  Έτσι σήμερα παρουσιάζει σημαντικές δυσλειτουργίες, ανεπάρκειες, οργανωτική και λειτουργική γήρανση. Είναι βέβαιο, πως χρειάζεται να δοθεί έμφαση στην αναγέννηση των σιδηροδρομικών μεταφορών του τόπου μας και ένα καινούργιο όραμα, ουσιαστικού εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης ώστε αυτή η πορεία μαρασμού κάποτε να αρχίσει να αναστρέφεται.

  

Ο σιδηροδρομικός σταθμός των Τρικάλων. Ένας από τους κυριότερους και ομορφότερους σταθμούς του Θεσσαλικού σιδηροδρόμου, ο οποίος αναπαλαιώθηκε το 2000.

Ο σιδηροδρομικός σταθμός των Τρικάλων.

Τοπίο στο σιδηροδρομικό σταθμό Τρικάλων

ΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ

   Στα τέλη του 19ου αιώνα η μορφή της πόλης των Τρικάλων αλλάζει και επεκτείνεται με βάση πολεοδομικού σχεδιασμού. Οι δρόμοι, οι πλατείες, οι γέφυρες και τα κτίρια σχεδιάζονται σύμφωνα με τις αντιλήψεις περί νεοκλασικισμού.

      Η ανερχόμενη αστική τάξη θέλοντας να εκφράσει την ευμάρειά της, άρχισε να κτίζει κατοικίες με τα πρότυπα ευρωπαϊκού επιπέδου.

      Η αρχιτεκτονική των κτιρίων αυτών χαρακτηρίζεται από την αυστηρότητα και τη συμμετρία στην κάτοψη και τους όγκους, αλλά και την ποικιλία στη χρήση επί μέρους μορφολογικών στοιχείων.

   Τα νεοκλασικά αρχοντικά ήταν συνήθως μεγάλα, επιβλητικά κτίσματα, διώροφα με ωραία εξωτερική εμφάνιση και ακριβή εσωτερική διακόσμηση.

   Κατασκευασμένα από τούβλα ή πέτρα, με μαρμάρινα μπαλκόνια και περίτεχνα σιδερένια κάγκελα. Με κεραμικές διακοσμήσεις στα παράθυρα και στις μπαλκονόπορτες. Με πήλινα κολονάκια και μικρά αγαλματίδια στην κορυφή των κεραμοσκεπών. Με μεγαλοπρεπή κύρια είσοδο, ξύλινη δίφυλλη πόρτα με διάφορα γεωμετρικά διακοσμητικά σχέδια.

     Με πολυτελέστατους εσωτερικούς χώρους που διακρίνονταν για τα μεγάλα και ευρύχωρα δωμάτια, και τις ακριβές διακοσμημένες οροφές τους. Με την εσωτερική σκάλα, τα τζάκια τους και τα έπιπλά τους.

      Εκτός από την αστική τάξη άρχισε σιγά, σιγά να διαμορφώνεται και η μεσαία τάξη.

     Τα σπίτια που έκτισαν οι εκπρόσωποί της ήταν ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητές τους, συνήθως πέτρινα διόρωφα με απλό σχέδιο και λιτή αρχιτεκτονική γραμμή.

     Στον αντίποδα όμως, αυτών των δύο τάξεων υπήρχε και η τρίτη τάξη που ζούσε στις φτωχογειτονιές. Τα σπίτια τους ήταν πλινθόκτιστα Είχαν μπροστά από την είσοδο των δωματίων ένα χαγιάτι, τα χωρίσματα των δωματίων ήταν κατασκευασμένα από "τσατμά" και η στέγη σκεπασμένη από χειροποίητα κεραμίδια. Η αθλιότητα των σπιτιών αυτών φαίνονταν και από τη έλλειψη των βασικών υποδομών, όπως φως, νερό, κλπ.

     Σήμερα όπου ο χρόνος και η φύση προτείνουν τη δική τους εικαστική άποψη πάνω στο πανάρχαιο θέμα της εγκατάλειψης και της φθοράς στα Τρίκαλα υπάρχει ένας αξιόλογος αριθμός τέτοιων κτισμάτων που εκφράζουν τον πολιτισμό και το ήθος της εποχής τους.

Η αρχή της οδού Ασκληπιού με φόντο τα παλιά ξενοδοχεία "Πετρούπολις" (αριστερά) και "Στέμμα", "Ολύμπια" (δεξιά). Είναι ο δρόμος με τις πολλές αντιφάσεις, όπου συνυπάρχουν η διασκέδαση με το μόχθο και η κατοικία με την επαγγελματική δραστηριότητα. Εικόνα εμπνευσμένη από παλιά φωτογραφία αρχείου Μιχ. Πιτσάκου.

Το κεντρικότερο κτίριο των Τρικάλων. Το διόρωφο ξενοδοχείο "Πετρούπολις" που διέθετε 21 δωμάτια και το οποίο μετονομάστηκε το 1957 σε "Πίνδος". Στο ισόγειό του στέγαζε επί χρόνια το ιστορικότερο καφενείο των Τρικάλων με το όνομα "Παράδεισος" του Κωστίκα. Υπήρξε αρχιτεκτονικό νεοκλασικό αριστούργημα αλλά η φθορά του χρόνου άφησε ανεξίτηλα επάνω του τα σημάδια.

Άλλη άποψη του κτιρίου που στέγαζε το ξενοδοχείο "Πίνδος" και καφενείο των Τρικάλων με το όνομα "Παράδεισος" του Κωστίκα.

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

"Τα μνημεία, οι περίτεχνες εκκλησίες, τα γεφύρια, τα ξεχασμένα αρχοντικά, όλα τα λησμονημένα Τρικαλινά χωριά, έχουν τόσο βάρος. Κάποτε φορτώθηκαν ιστορίες και ιερές μνήμες και τώρα γέρνουν κάτω από το ασήκωτο φορτίο του παρελθόντος.

Όλα πια είναι μια μνήμη. Σαν ανάερη μουσική αναμεσά τους διαβαίνει ο αχός μιας μακρινής ζωής που έσβησε. Η σιωπή περνάει με μεταξένιο θρόισμα κι αγέρας στέκει ακίνητος στις κορφές των ψηλών δένδρων.

Από κάποια γερμένα παραθυρόφυλλα ακούγεται ένα τρίξιμο. Περνάει ο βοριάς κι ανεβοκατεβαίνουν τα πόμωλα στις σκαλιστές πόρτες. Περνάει η ζωή και κροταλίζει. Όμως δεν δίνεται καμιά παρουσία. Μόνο οι αιώνες ριγούν και παίρνει έτσι μια απόκριση το παρόν".

                                         Βασίλης Κραψίτης

   Το εικόνισμα στη γέφυρα στο μύλο του Ματσόπουλου.

Στη Ν.Δ. άκρη της πόλης, στο δρόμο Τρικάλων-Άρτας, αμέσως μετά τη σιδηροδρομική γραμμή, βρίσκεται το Πάρκο του συγκροτήματος του Μύλου Ματσόπουλου. Κατασκευάστηκε το 1884 και το 1977 κληροδοτήθηκε στο Δήμο Τρικκαίων. Η λειτουργία του μύλου σταμάτησε το 1984.

Άποψη του άλσους στο μύλου του Ματσόπουλου. Το συγκρότημα του Μύλου σήμερα αποτελεί ένα ιστορικό - βιομηχανικό μνημείο, που βρίσκεται μέσα σ' ένα χώρο πνιγμένο στο πράσινο.

Καθ' οδόν προς την Περδικοράχη (Κατίδι) Τρικάλων.

ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

    

Τα θεόρατα βράχια των Μετεώρων δεσπόζουν επιβλητικά στην Καλαμπάκα μεταξύ των βουνών Κόζιακα και Αντιχασίων. Αυτό το μεγαλούργημα της φύσης αποκαλύπτει όλο του το μεγαλείο αιώνες τώρα, καθώς αποτελεί ένα μοναδικό σε ομορφιά γεωλογικό φαινόμενο και ένα σημαντικό μνημείο της Ορθοδοξίας.  

    Τα μετέωρα που έχουν χαρακτηριστεί το δεύτερο Άγιον Όρος συνεχίζουν τη μοναστική παράδοση εδώ και έξι περίπου αιώνες. Τα πρώτα μοναστήρια κτίστηκαν με πολλή επιμέλεια και δεξιοτεχνία κατά τον 14ο αιώνα. Με το πέρασμα των χρόνων ορισμένα από αυτά ανακατασκευάστηκαν και άλλα υπέστησαν σημαντικές επισκευές προκειμένου να συμπληρωθούν, και να δοθεί έτσι το τελικό αρχιτεκτονικό τους σχήμα. Έκτοτε ορθώνουν το ανάστημά τους στις κορυφές των βράχων δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι αποτελούν το φυσικό τους τελείωμα.

   Η ανάβαση παλαιότερα γίνονταν με σκαλωσιές στηριγμένες σε δοκάρια σφηνωμένα μέσα στους βράχους, με δίχτυ, και λίγο αργότερα με ανεμόσκαλες.  

   Σήμερα οι προσκυνητές - επισκέπτες χρησιμοποιούν τις σκάλες που λαξεύτηκαν στα βράχια, εξασφαλίζοντας έτσι μια άνετη και ασφαλή ανάβαση στα μοναστήρια.

      Από τα 24 μοναστήρια σήμερα λειτουργούν τα έξι ενώ τα υπόλοιπα 15 είναι ακατοίκητα και ερειπωμένα. Οι Ιερές Μονές της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της Αγίας Τριάδας, του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, και του Βαρλαάμ είναι αντρικές ενώ η Ιερά Μονή Ρουσάνου και Αγίου Στεφάνου γυναικείες.

      Μπροστά τους απλώνεται η Καλαμπάκα με τον ιστορικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (11ος αιώνας ), το Καστράκι. Τόποι γραφικοί με φιλόξενους κατοίκους και πλούσια πολιτιστική ζωή.

   Τα Μετέωρα έχουν χαρακτηριστεί από τον ΟΗΕ Μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Μέσα από αυτή την κληρονομιά οι μοναχοί - ασκητές πορεύονται αιώνες τώρα ακολουθώντας τα βήματα των πρώτων οικιστών Πατέρων τους, σμιλεύοντας την πίστη τους με την υπακοή, την ακτημοσύνη, την ταπεινοσύνη, τη νηστεία και την αδιάλειπτη προσευχή στον Ύψιστο Δημιουργό.

Μετέωρα. Το δίχτυ ανάβασης.

Μετέωρα. Τα θεόρατα και απόκοσμα βράχια, ασύγκριτης ομορφιάς, 
αποτελούν ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο.

Μετέωρα. Το δίχτυ ανάβασης στην Μονή Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά (16ος αιώνας).

ΤΑ ΠΛΙΝΘΟΚΤΙΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ

"Τούτα τα πλινθόκτιστα σπίτια, με τις στενές πόρτες και τα μικρά παράθυρα μας θυμίζουν τόσο τον πρόγονο της σύγχρονης Θεσσαλικής γεωργικής οικογένειας, το σκλάβο της γης και του τσιφλικά. Σε μια εποχή που ο κολίγος τούτος μοχθούσε από γενιά σε γενιά για τον ξένο πλούτο, παλεύοντας με τον λίβα, τη λάσπη και την ανέχεια και ανασταίνοντας κάτω από την τρεμάμενη φλόγα του λυχνοφάναρου ένα φτωχό όνειρο, που πάντα γκρεμίζονταν μαζί με τον αιώνια γκρεμισμένο εαυτό του.

    Να ξεπεράσει η ιδιοκτησία του τον αυλαγά, να γίνει ο ποτισμένος με τον ιδρώτα των προγόνων κάμπος δικός του, να γίνει τούτη η λασπωμένη γης το ζυμάρι της αυριανής του ευτυχίας, να λάμπουν και για αυτόν οι μέρες, να χρυσίζουν και γι αυτόν τα στάχια.

   Κάποτε τούτο ο όνειρο πήρε δύναμη, κι ήρθε η πολιτεία με το νόμο της απαλλοτρίωσης η γης μοιράστηκε στους καλλιεργητές της. Χρύσωναν πια γ αυτούς τα στάχια, πλήθυναν τα γουρούνια στα βαλτόνερα, πλήθυναν τα πρόβατα και πέρα στα μεγάλα λιβάδια μ΄ ανεμισμένη χαίτη κάλπαζαν κοπαδιαστά τα ξακουστά άλογα.

     Ο κολίγος ξεκόλλησε το μάτι απ΄ τη γη, κοιτάζει τώρα τα ουράνια, η ζωή πάει κατά μπρος, κι από τούτο το ξεκίνημα και κανένας ανώτερος κληρικός, και κανένας επιστήμονας… Στις νέες γενιές κληρονομιέται πια η ανθρώπινη αξιοπρέπεια…"

Βασίλης Κραψίτης

(από το βιβλίο "Τοπία και ψυχή" )

 Τρία στη σειρά πλίνθινα χωριάτικα σπίτια στην Κάτω Ελάτη.

Χωριάτικο σπίτι με αχυρώνες στην Κάτω Ελάτη.

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

    Η περιοχή των Τρικάλων είναι ένας όμορφος τόπος, αρμονικός συνδυασμός βουνού και κάμπου.

         Οι άνθρωποι απλοί, ήσυχοι, καλόκαρδοι, φιλόξενοι εργάζονται ακούραστα στο βουνό ή τον κάμπο και τηρούν με σεβασμό τις παραδόσεις τους.

     Τις αρετές αυτές αλλά και τη μαγεία της απλότητας με τους ήρεμους και γαλήνιους ρυθμούς ζωής τις ανακαλύπτει κανείς παρατηρώντας την καθημερινότητα των ανθρώπων αυτών, ή ακόμα καλύτερα γλεντώντας μαζί τους σε κάποιο πανηγύρι, γάμο ή άλλη κοινωνική εκδήλωση.

      Περιπλανηθήτε κι αφήστε τις αισθήσεις σας να απολαύσουν τις ομορφιές τις φύσεις, τα μνημεία και τις συνήθειες των ανθρώπων.

 Η βοσκή της αγελάδας στο Βαλτινό.

Το πότισμα του ζώου στην κουπάνα του αρτεσιανού στο Βαλτινό.

Η Τρικαλινή γη στάθηκε πάντα γενναιόδωρη. Κάθε καρπός αξιοποιείται με πολλούς και διάφορους παραδοσιακούς τρόπους. Όσο κι αν ο καταναλωτισμός απειλεί να αλλάξει τις συνήθειες αυτή η σοφή διαδικασία της επιβίωσης έχει ακόμη βαθιές ρίζες εδώ.

ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

    Αναπόσπαστο κομμάτι της Τρικαλινής φυσιογνωμίας είναι και τα επαγγέλματα που ασκούσαν για αιώνες ολόκληρους οι Τρικαλινοί. Ακόμα κι αν έχουν σιγά-σιγά εκτοπιστεί, τα επαγγέλματα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Τρικαλινής παραδοσιακής κληρονομιάς και της ιστορίας του τόπου.

     Η τεχνολογική πρόοδος προκάλεσε αλματώδεις αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου και στον πολιτισμό.  Αλλαγές στην εργασία του, στη διασκέδαση, στην ενημέρωση, στις μεταφορές, στην εκπαίδευση, στη διατροφή του. Έτσι παραδοσιακές ασχολίες και επαγγέλματα χάθηκαν ή άλλαξαν μορφή.

    Η κρίση που αντιμετωπίζουν στις μέρες μας τα περισσότερα από τα παραδοσιακά επαγγέλματα, είναι συνάρτηση της εξέλιξης των οικονομικών δομών και των κοινωνικών σχέσεων. Η έλλειψη ενδιαφέροντος, των αναγκών που τα δημιούργησαν, αλλά και η κυκλοφορία τυποποιημένων προϊόντων είναι μερικοί από τους λόγους που οδήγησαν στην εξαφάνιση των παραδοσιακών επαγγελμάτων.

        Εδώ ως αντιστάθμισμα στο σύγχρονο τρόπο ζωής, γίνεται μια παρουσίαση ορισμένων επαγγελματιών ενδεικτικά με στόχο τη μελέτη του παραδοσιακού πολιτισμού, την αναβίωση τεχνικών του παρελθόντος, τη διάσωση και διαφύλαξη της παραδοσιακής κληρονομιάς.

Ο Καλαμποκάς με το πηδαλιούχο τρίκυκλο και την φουφού.

Ο σιδεράς, ήταν ο τεχνίτης που κατασκεύαζε στο αμόνι σιδερένια εργαλεία, όπως αξίνες (κασμάδες), τσάπες, τσεκούρια, δρεπάνια, σφυριά, βαριές, αλλά και διάφορα σιδερένια εξαρτήματα όπως καρφιά, μασιές, μεντεσέδες, κουδούνια κλπ.

Την τέχνη του σιδερά απαιτούσε μεγάλη εμπειρία, αλλά και οργανωμένο εργαστήριο.

  Τα κουδούνια που βάζουν οι κτηνοτρόφοι στα πρόβατα έχουν διάφορα μεγέθη ανάλογα με την ηλικία του ζώου, αλλά και την εποχή. Το καλοκαίρι τα κουδούνια είναι πιο μικρά. Όλα τα κουδούνια μετά την πάροδο κάποιων χρόνων χρειάζονται ανανέωση ή επισκευή, για να γίνει πάλι αρμονικός ο ήχος τους.

Ο ψαράς με το ριχτάρι, στο ποτάμι.

ΟΙ ΕΝΕΡΓΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ

Και επειδή ένας τόπος ορίζεται και από τους Ανθρώπους που τον κατοικούν,  αλλά και προσπαθούν να τον καλυτερεύσουν, να τον ομορφύνουν, να τον προστατέψουν να τον αναπτύξουν, ολοκληρώνουμε την περιδιάβαση με την παρουσίαση, ενδεικτικά, ορισμένων ενεργών πολιτών και επιφανών ανθρώπων των Τρικάλων.

    Άνθρωποι που αγάπησαν τον τόπο τους, και προσπάθησαν να υπηρετήσουν με συνέπεια το κοινό καλό.

   Άνθρωποι που επεδίωξαν να μετουσιώσουν σε πράξη τις ιδέες και τα οράματά τους.

    Άνθρωποι που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο δημόσιο και κοινωνικό βίο.

   Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, ενεργοί πολίτες που ανέπτυξαν την συμμετοχή τους στην κοινωνία, ανέλαβαν πρωτοβουλίες και προσπάθησαν να κάνουν πραγματικότητα τις ιδέες τους.

    Άνθρωποι που με τις ικανότητές τους το ταλέντο τους και την προσφορά τους έβαλαν το δικό τους λιθαράκι, ανέδειξαν την περιοχή και σφράγισαν μια ολόκληρη εποχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής του τόπου.

Κωνσταντίνος Ραδινός

Ο πρώτος αιρετός δήμαρχος των Τρικάλων (1883 - 1887)

 Ιωάννης Μάτης